ANG BALANGAY
Duna nay balangay ang Sugbo sa wa pa makatultol ang mga Katsila sa atong kabaybayonan. Ang balangay usa ka sakayan. Nga maoy gisakyan sa tibuok pamilya pinangulohan sa amahan sa ilang pagpangisda. Ang balangay mao say sakyan sa pamilya sa pakigbayloay sa ilang mga panginahanglan sa ubang mga dapit, o pagpamalhin og pinuy-anan. Niadtong higayona, di yuta kon dili dagat ug suba ang sentro sa ilang panginabuhi, patigayon ug pagbiyahe.
Ang balangay maoy nahimong hulmahan sa pagsugod na sa mga Sugbuanon ug mga molupyo sa kasilinganang mga isla pagtikad sa ilang mga panginabuhi ug pagtukod sa ilang mga pinuy-anan sa yuta. Sama sa amahan sa balangay, ang nisulbong nga mga katilingban sa yuta duna say tagduma nga giila ug gitahud sa tanan ug maoy mohusay sa panagsungi sa mga sakop.
-o0o-
Nausab ang dagway sa mga balangay dihang nakadunggo nang mga Katsila ug namugos pagpahamtang sa ilang kaugalingong sistema sa kagamhanan. Gawas sa pinugsanay nga pagpangolekta sa buhis (tribute), pinugsanay nga pagpatrabaho (polo) ug pinugsanay nga pagtambong sa mga misa ug ubang kalihokan sa simbahan, gidid-an pa gyong mga molupyo sa pagbalhin gikan sa usa ka balangay ngadto sa lain ug gipugos pagpabalhin ang nanobrang mga molupyo sa dagkong mga balangay.
Segun sa "The Roots of the Filipino Nation" ni O.D. Corpuz, klarong may ila nang sistema sa kagamhanan ang atong katiguwangan sa wa pang mga Katsila. Nakaplagan nilang Ferdinand Magellan ug kaubanan nga mas organisado ang pamunoan ni Humabon sa Sugbo kay sa Limasawa. Ug nakaplagan ni Miguel Lopez de Legazpi nga mas lapad ug adunahan ang gingharian ni Sulayman sa Manila kay sa Sugbo ug Limasawa.
-o0o-
Apan ang labing lig-on mao si Sultan Kudarat sa Mindanao. Napakyas ang mga Katsila pag-ilog sa mga isla nga iyang giduma. Lahi nilang Humabon ug Sulayman, si Kudarat giila sa kasilinganang mga gingharian. Nalupig niyang mga Katsila tungod sa pakighiusa sa iyang kaubananang sultan. Nakamugna sila og mas gamhanang puwersa kay sa nag-iyahay pagpanalipod sa ilang mga isla.
Matod ni Corpuz si Sultan Kudarat ang labing unang Pilipino nga nakaamgo nga ang Pilipinas usa ka nasud ug di nagkatag lang nga mga isla. Mao nga samtang nilampos ang mga Katsila pagsabong sa mga Sugbuanon, Bol-anon ug mga Tagalog, ang mga Muslim ubos ni Kudarat wa gyod nila maulipon.
-o0o-
Si Lorry dela Serna niingon nga si Reuben Canoy maoy nag-umol sa bag-ong mga barangay dihang mayor pa siya sa Cagayan de Oro City atol sa diktadura ni Marcos. Gikopya ni Marcos ang ideya, giangkon nga iya ug gipatuman sa tibuok nasud.
Sa atong pagpili sa mga tagduma sa atong barangay, hinaot nga di nato kalimtan ang kalunsay ug kagamhanan niini sa wa pa lugosa sa mga Katsila ug sa bag-ong mga malupigon. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com
