Huwaw sa Sugbo
Tungod sa nagkasungi nga kasayuran mahitungod sa El Niño—samtang nagrasyon na og tubig ang Iloilo sa Kabisay-an, Zamboanga sa Mindanao ug Isabela sa Luzon, gipasaligan sab ta nga huyang ra ug hapit na gani mahuman—wa kaayo ko mabalaka sa kalapad ug kamalungtaron sa labing uwahing katalagman nga nihasmag sa atong nasud.
Hangtod nga nakakita ko sa mapa sa kinatibuk-ang langyab karon ug sa mas grabe pang umaabot sa huwaw. Atol sa among pagduaw sa buhatan ni Chief Meteorologist Oscar Tabada sa Pagasa Mactan. Nisugod pagtidlom ang uwan niadtong Oktubre, nisobra sa Nobyembre, nitidlom na sab sa Disyembre ug Enero. Ug hingpit na gyong nitibugsok karong buwana.
-o0o-
Nipasidaan si Tabada nga mas magnihit pa gyod ang uwan sunod buwan. Kanus-a hingpit na gyong layasan sa uwan ang amihanang tumoy sa Sugbo—ang mga lungsod sa Bantayan, Madridejos ug Sta. Fe sa isla sa Bantayan ug Daanbantayan, Medellin, Bogo ug San Remegio sa mainland.
Sa mapa ni Tabada, puwa na ang bulok sa tibuok Sugbo sa buwan sa Abril. Nagpasabot nga mosamot pa gyod pagtidlom ang gidaghanon sa uwan. Nga mahimong makahulga na sa atong suplay sa tubig. Nahadlok si Tabada nga ang huwaw karong tuiga susama kagrabe sa huwaw niadtong 1997-1998. Wa hinuon siya magtuo nga mag-rasyon na sa tubig ang mga Sugbuanon.
-o0o-
Ang konsuylo? Kasagaran sa mga huwaw sa Pilipinas molungtad lang og siyam ka buwan. Masaligon si Tabada nga inanay nang mahibalik ang kasarangan nga uwan dayong tapos sa Hunyo. Tungod sa El Niño, malangay ang pag-abot ug mahimong maibanan ang gidaghanon sa mga bagyo karong tuiga.
Nitaas na ang temperatura sukad niadtong Oktubre. Apan kay tingtugnaw man hangtod karong buwana, wa kaayo nato mabatyagi. Nipasidaan hinuon si Tabada nga mas magping-it na ta sa kainit sugod sa sunod buwan. Labi na sa Mayo nga maoy labing init nga buwan sa tuig.
-o0o-
Bisan usahay matental ta nga maghawud-hawod, pahinumdoman ta matag karon ug unya nga mga saop lang diay ta sa kinaiyahan. Ang atong pagpanamastamas sa atong palibot—pagpamutol sa kahoy, pagpataka og labay sa basura ug paghilo sa atong kayutaan, kahanginan ug kadagatan—inanay na nga nisumbalik ug nanukmat nato. Wa gyod tay mahimo pagpugong sa El Niño. Apan di ta hingpit nga inutil. May mga lakang ta nga mahimo sa paglikay sa labing bangis nga epekto sa huwaw.
Nia ang mga tambag ni Tabada: Magdaginot og tubig, mananom og mga lagutmon sama sa kamote ug balanghoy nga maisugon nga molahutay sa ting-init ug magbantay sa red tide nga kasagaran nga motumaw sa pag-init sa dagat ug mohimo nga makahilo sa mga isda ug mga kinhason. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com
