Sa 44 ka tuig nga kang-a gikan sa pagkamatay ni Ferdinand Magellan ug sa paglayas sa nahibilin niyang kaubanan gikan sa Sugbo sa 1521 ug sa pagdunggo ni Heneral Miguel Lopez de Legazpi sa Sugbo sa 1565, daghan nang kausaban nga nahitabo sa Sugbo ug sa Espanya. Ang tinubdan sa atong kasayuran sa mga panghitabo gikan sa pamunoan ni Humabon hangtod sa pagpuli ni Hari Tupas sa Sugbo mao ang lakbit ug putul-putol nga asoy sa atong katiguwangan.
Apan wa magnihit ang atong kasayuran sa pagsulbong sa gahom ug kahimanan sa gubat sa Espanya. Maong di lisod tuohan nga ang tulo ka barko nga kasundalohan ni Legazpi mas andam nga makigubat sa mga Sugbuanon kay sa mga kauban ni Magellan.
-o0o-
Kay wa na may Antonio Pigafetta nga nisuwat sa mga panghitabo sa duha ka tumoy sa kalibotan, abunda ang luna sa mga pangagpas. Sama pananglit sa pagtuo nga tungod sa pait nilang kasinatian sa Sugbo, ang nabuhi nga mga Katsila nipasidaan sa ilang mga kadugo nga di mahigalaon ang atong katiguwangan.Sa bahin sa mga Sugbanon, wa nay makatino unsay nahitabo nilang Humabon ug Lapulapu. Nagpadayon bang ilang panagsungi? O nagkahiusa tungod sa kamatayon ni Magellan ug pagbahag sa ikog sa mga langyaw? Managsama bang ranggo nilang Humabon ug Tupas? O mas lapad nang gingharian sa nauwahi?
-o0o-
Ang libro ni Don Vicente Rama, amahan sa charter sa Dakbayan sa Sugbo, makapalili nato sa kahigayonan nga mas hawod si Tupas kay nilang Humabon ug Lapulapu ug nga mas nagkahiusa nang mga Sugbuanon. Ang gibanabana nga 2,000 ka mga sundawo ni Tupas gihulagway nga naggikan sa Sugbo, Mandaue, Liloan, Talisay ug Minglanilla. Wa hisguti ang Mactan.Giasoy ni Rama nga wa magdungan og dunggo sa pantalan sa Pasil ang tulo ka barko ni Legazpi sa Sugbo: Ang Capitana ug San Lucas nag-una sa Abril 27, 1565; ug nisunod ang Almiranta nga gisakyan ni Legazpi sa Abril 28. Niulbo ang gubat pagka gabii dihang napakyas ang sabutsabot nga giduma ni Padre Andres de Urdaneta.
-o0o-
Managlahi ang hubad sa taktika ni Tupas sa gubat: Dihang niulbo ang mga kanyon sa barko, gipasibog ni Tupas ang iyang kasundalohan aron di maabot sa bala. May nikuwestiyon sa iyang paghatag og higayon sa mga Katsila paghupot og mas lig-ong posisyon sa yuta.Nagkasungi sang kasayuran kinsay nagsunog sa kabalayan sa Sugbo. May nangagpas nga si Tupas ang nagsugo aron di magamit ni katagoan sa mga langyaw. Ubang mga magsusuwat nipasangil ni Legazpi aron pag-abog nilang Tupas sa kabukiran. Ang lapad nga sunog napakyas pag-ugdaw sa imahen ni Sr. Sto. Niño apan nakapuo sa mga tinubdan sa pagkaon. Nga nakapugos ni Legazpi pagbalhin sa mas abunda og pagkaon nga Iloilo. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com
