Arangkada of Leo Lastimosa for October 29, 2011

Pusta sa pikas


Di gyod diay sayon ang pagpakabana alang sa katungod sa mga konsumidor.  Ang mga sakop sa Consumers Rights for Economic Welfare (Crew) wa gyod magpaabot nga mokisikisi pag-ayo ang mga hingtungdan sa ilang paglusad sa inosente kaayong kampanya sa pagsusi sa kamatinud-anon sa mga timbangan sa kamerkadohan ug pag-calibrate sa gasoline stations.
Nitabang sa kampanya sa Crew ang Agham Partylist pinaagi sa paghatag og kahimanan gikan sa nasudnong mga buhatan sa Department of Trade and Industry (DTI) ug Department of Science and Technology (DOST).  Si Kongresista Angelo Palmones ang nangunay pagtugyan sa kahimanan ngadto nilang Crew President Vic Sapio ug kaubanan sa niaging semana.

-o0o-

Hapsay ang unang hugna sa inspeksiyon sa Crew nga gihimo sa mga timbangan sa merkado sa Carbon ug gasoline stations sa Dakbayan sa Sugbo.  Daghang timbangan ang nasakpan nga depektuso.  Giawhag sa mga sakop sa Crew ang mga mamaligyaay sa pagtarung sa ilang timbangan.  Tanang gasoline stations nga nasusi nakaplagan nga sakto ang sukod.
Nagsugod ang kalbaryo sa Crew sa ikaduhang hugna sa inspeksiyon nga ilang gihimo sa Dakbayan sa Mandaue.  Duha ka gasoline stations nagdumili pag-atiman nila.  Si Direktor Antonio Labios sa Department of Energy (DOE) Visayas niingon nga wa nila tugoti ang Crew pagsusi sa gasoline stations.  Si Mandaue City Market Administrator Mussoline Suliva nikuwestiyon sa kapkyas sa Crew pagpakiglambigit sa iyang buhatan.

-o0o-

Sa di pa maluya ang mga sakop sa Crew, angay silang pahibaw-on nga wa sila makalapas sa bisan unsang lagda ug nga igo lang silang nagtuman sa ilang katungdanan isip nagpakabana nga mga konsumidor:

• Di sila kinahanglan nga mangayo sa pagtugot ni Labios una makasusi kon sakto bang sukod sa gasolina o krudo nga gipatubil sa ilang sakyanan;
• Di sila kinahanglan nga mananghid ni Suliva ug sa ubang market administrators una makasusi kon sakto ba ang timbangan sa ilang gipalitan; ug
• Ang mga konsumidor makahimo pagpanalipod sa ilang katungod bisan kon ang mga gitahasan unta pagpanalipod nila, sama nilang Labios ug Suliva, kadudahan nga tua pusta sa pikas.

-o0o-

Pasayloa, apan gihilasan ko nilang Labios ug Suliva.  Inay hangpon ang tabang sa mga konsumidor, gikuwestiyon na hinuon nila ang Crew.  Sa tuno sa ilang sinultihan, mora og mas dako og atraso ang Crew kay sa tikasang mga timbangan ug gasoline stations.
Unsay nahimo sa mga buhatan nilang Labios ug Suliva?  Gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga, ang DOE nakasikop og 45 ra ka gasoline stations ug si Suliva nakasakmit og 17 ra ka tikasan nga timbangan.  Si Labios dunay unom ka inspektor sa kapin sa 2,000 ka gasoline stations sa 16 ka probinsiya sa tibuok Visayas.  Si Suliva niangkon sab nga nagnihit ang ilang inspektor.  Lisod sabton nganong inay mangayo og tabang, silang Labios ug Suliva nangugat nga ipabilin ang ilang kainutil.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 28, 2011

Sukol sa kilkil

Mactan-Cebu International Airport--Di lang usa, ni duha, kon dili tulo ka pormal nga reklamo ang gipasaka batok sa mga polis sa MCIA nga gipasanginlang nangilkil.  Gikuyogan namo si Tisha "Inday Tikay" Ylaya aron ma-imbestigar ug masilotan ang abusadong mga polis ug guwardiya nga dugay nang gireklamohan sa publiko.
Nikuyog namo si Marc Ian Almeres sa Juscar Taxi nga nipasangil nga tabangan unta og kulata sa mga polis ug mga guwardiya kon wa pang kadagan.  Nisumiter sab og pormal nga reklamo ang duty manager sa Lufthansa Airlines nga si Armenio Lopez batok sa polis nga gipasanginlang nangilkil sa drayber sa delivery truck sa ilang supplier.

-o0o-

Nakigtagbo namo sa Public Affairs Office silang MCIA General Manager Nigel Paul Villarete, Police Chief Melvin Gayotin ug ubang kadagkoan sa MCIA.  Gihangop nila ang pagbarug ug pagpangisog nilang Inday Tikay ug kaubanan.  Hinaot nga di sila kutob sa pagarpar lang.
Nakapadaghan sa among panon dinhi mao ang mga sakop sa Consumers Rights for Economic Welfare (Crew) nga gipangulohan ni Vic Sapio.  Nagkuwang ang mga lingkoranan ug naghuot mi sa gamayng buhatan.  Apan mahigalaon ang tigom.  Nagbuwag mi nga malaumon nga masilotan ang mga nangilkil, mabugnaw ang ubang polis ug guwardiya pagsunod sa binuang, mangisog nang MCIA management pagbadlong sa kahiwian ug madasig ang ubang mga biktima pagbarug batok sa pangabuso.

-o0o-

Atubangan nilang Villarete ug Gayotin, giasoy ni Inday Tikay giunsa niya pagkakita ang giingong pangilkil sa polis nga si Rene Conje.  Kinsa nisugat sa taxi nga iyang gisakyan sa parking space sa departure area sa alas-4 sa kadlawon.  Giablihan ni Conji ang pultahan sa front seat sa passenger side ug giingnan ang drayber nga dunay pasahero, bisan taas kaayong linya sa nakaunang mga taxi.  Nituyok siya, giablihan ang pultahan sa drayber ug gibuka ang iyang kamot.  Bisan nagtan-aw si Inday Tikay ug ubang pasahero, mao say iyang gihimo sa sunod nga taxi nga niabot.
Pasiunang pakisusi sa MCIA nagpakita nga si Conje sa Gate 2 nadestino.  Busa way labot sa departure area.  Ug di kadto ang una niyang atraso.

-o0o-

Nadestino si Conje sa Gate 2 tungod sa daghang reklamo batok niya.  Bisan ang ubang polis sa MCIA nangreklamo sa iyang kalihokan.  Nasuspenso na siya sa panahon pa ni kanhi general manager Danilo Augusto Francia.  Ug may laing duha ka kaso nga nag-ung-ong karon batok niya.  Ang pagpakabana ni Inday Tikay mahimong mao nay kinutoban sa iyang raket.
Maayong timaan sa kamatinud-anon sa MCIA pagbaraw sa pangabuso:  Giusab ang ilang complaint form aron mahimo nang ka-notaryohan.  Sa ingon, bisan di makatambong ang biktima sa imbestigasyon, makabarug nang kaso.  Nisaad ang mga abogado sa MCIA nga bisan di magpaila ang complainant motabang sila pagsusi unsa katinuod ang pasangil batok sa mga kawani sa MCIA.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 27, 2011

        Unsay imong Halad?


    Sa makausa pa, mag-abot na sab ang mga tabanganan ug ang mga may katakos ug kasingkasing sa pagtabang.  Atol sa laing hugna sa dakong piyesta sa libreng mga pangalagad.  Ang sunod nga Grand Halad sa Kapamilya himuon karong Nobyembre 12 sa main campus sa Cebu Technological University (CTU) sa M.J. Cuenco Avenue, Dakbayan sa Sugbo.
    Ang Grand Halad sa Kapamilya, nga nahimo nang taytayan nga nisumpay sa labing kabos ug masakitong mga Sugbuanon ngadto sa mga indibiduwal, kahugpongan ug mga kompaniya nga makapagaan sa ilang mga palas-unon, kon di man hingpit nga makahaw-as nila gikan sa pait nga kahimtang.

-o0o-

    Gisuwat ni nako og sayo aron pagdasig sa tanang indibiduwal, kahugpongan ug mga kompaniya nga ganahang motabang sa pagkuyog sa Grand Halad sa Kapamilya.  Aron mas daghan pang kinabuhi ang mahikap.  Napamatud-an sa nangaging mga halad nga mas sayon alang sa katawhan ang pagpamiyesta sa tanang libreng pangalagad sa usa lang ka dapit ug higayon, inay nga magbalhin-balhin sa nag-iyahay, nag-ulhus-ulhos ug nagkatibuwaag nga kalihokan.
    Unsay imong ikatabang?  Ang labing sayon mao ang pagtanyag sa imong katakos, produkto o serbisyo nga way bayad.  Mahimo sang motampo sa pagpamalit ug tambal ug ubang kahimanan sa pagtabang.  O mohalad sa imong panahon isip boluntaryo sa pagduma, pagsakwat sa mga lingkoranan ug lamesa o pagbantay sa kahapsay sa kalihokan.

-o0o-

    Labing gikinahanglan mao ang mga doktor ug nurses nga moatiman sa mga pasyente, mga dentista nga mangibot og ngipon, pharmacists nga manghatag og tambal, mga doktor nga mohimo og minor surgeries, mga doktor nga mosusi sa kahimtang ug mosukod sa grado sa mga mata ug mga tagduma sa nagkalainlaing laboratory services.
    Laing dugokan sa labing daghan mao ang libreng laboratory services nga itanyag sa mga ospital. pribadong mga laboratoryo ug civic organizations.  Gikinahanglan sab kaayo ang pagkaon alang sa gatosan ka mga boluntaryo sa kinatibuk-ang mga serbisyo.

-o0o-

    Mahimo sang motanyag ka og libreng seminar o skills training alang sa labing mapuslanon nga mga natad sa panginabuhi.  O mopaambit sa imong katakos sa pagtupi, pag-masahe, pag-reflex ug ubang mga pangalagad nga way bayad.  O manghatag og pan, juice, ice cream, tubig ug ubang pagkaon.
    Kon gusto kang motanyag og tabang, isip indibiduwal o representante sa kahugpongan o kompaniya, o mosugyot og libreng mga pangalagad nga wa pa namo matanyag sa nangaging mga Grand Halad sa Kapamilya matag Hunyo ug Oktubre matag tuig, palihug tawgi ang among Halad coordinator nga si Cheryll Barrios sa 4221954.  O ba kaha ang DYAB Abante Pa, Bisaya! sa 4221950 ug 4221953.  Mahimo sab nga mo-text ka nako sa 09175903518.  Daghang salamat daan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 25, 2011

Pabilo sa rebelyon


Nakapuyo mi sa Mandug, Davao del Sur sa kataposang tulo ka tuig nako sa elementarya.  Akong amahan maoy tagduma sa asyenda ni anhing Ernesto Aboitiz, presidente sa National Power Corp. atol sa pamunoan ni Cory Aquino, nga Muslim ang kasagaran sa mga kawani.  Ang asyenda sa isla sa Batalyon dunay gamayng tugpahanan sa pribadong mga ayroplano sa mga Aboitiz.
Ang luna gitugwayan sa ilang mga baka ug kabayo.  Ang nabungtod nga bahin namungingi sa daghang punoan sa lanzones ug ubang prutas.  Kay tagsa ra mang molili ang mga Aboitiz, gawasnon ming nagbahas-bahas sa asyenda.  Apan napugos mi og biya tungod sa duha ka pagsuway sa mga trabahanteng Muslim pagpatay sa akong amahan.

-o0o-

Ang unang pagsuway mao ang pagguba sa brake sa service jeep sa akong amahan.  Maayo na lang nga iyang nabantayan sa wa pa moabot sa lugsungon nga bahin sa asyenda nga daghang titip nga mga pangpang.  Ang ikaduhang pagsuway mao ang pagbangil og dakong bato sa lisod nga likoanan sa kinailawoman sa lugot taliwa sa duha ka bung-aw.  Nitulipsay ang motorsiklo nga gisakyan sa akong amahan, nga nauban og layat sa bung-aw.  Maayo na lang nga bas ang natugpahan ug wa siya mamatay.
Ang duha ka pagsuway pagpatay sa among amahan gitago gikan namong mga anak.  Diha na mi sultihi sa among mga ginikanan dihang nakahukom nga mobiya mi sa Batalyon sa labing daling panahon.

-o0o-

Sa tago, naglisod mi og tuo sa pasangil.  Among mga kaduwa ug kauban sa klase ang mga anak sa mga trabahanteng Muslim.  Mahigalaon sila ug ilang mga ginikanan.  Gani, gawasnon ming makasud gawas sa ilang mga pinuy-anan, sa pila ka higayon gipakaon pa gani mi uban sa tibuok nilang pamilya.
Gipasabot mi sa Kristiyanos nga mga trabahante nga nasuko ang mga trabahanteng Muslim sa ka-istrikto sa among amahan.  Nga wa managana pagsuspenso sa mga Muslim nga nagsige og kauwahi o palta gyod sa trabaho.  Ganahan ang akong amahan nga mosukol apan ang among inahan nabalaka sa seguridad sa among pamilya.

-o0o-

Pila ka buwan human mi nakabiya sa Batalyon, ug nanikay-sikay sa bag-o namong pinuy-anan sa asyenda sa mga Aznar sa Tabango, Leyte, nisilaob ang gubat tali sa kasundalohan ug sa MNLF ni Nur Misuari.  Nakapasalamat mi sa hilom nga nakalikay sa mas dakong panagsungi.
Sukad niadto, di na maihap ang mga deklarasyon sa gubat sa mga presidente sukad ni Ferdinand Marcos hangtod ni Joseph Estrada.  Apan ang rebelyon sa mga Muslim wa mahilom.  Nilaos nang MNLF apan gipulihan ra sab dayon sa MILF.  Karong hamtong na, nakatugkad ko sa gamot sa kasuko nga nahiagoman sa akong amahan sa Batalyon:  Kumbinsidong mga trabahante nga ila ang yuta ug nga kaming mga day-o way katungod paggawong nila.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 22, 2011

Gugma sa telepono


Karon ang labing tukma nga panahon sa pagbag-o sa imong telepono labi na kon di tihik ang imong budget.  Kay magdungan og paggawas sunod buwan sa labing bag-o nilang mga telepono ang tulo ka higanteng kompaniya:  

• Ang Apple maoy unang nakapaila sa iPhone 4S nga maggamit na sa iOS5 sa bisperas sa kamatayon sa ilang founder nga si Steve Jobs duha ka semana ang nilabay;
• Ang Google ug Samsung nisunod pagpaila sa Galaxy Nexus nga maggamit na sa Android 4.0 karong semanaha; ug
• Ang Nokia ug Microsoft gipaabot nga mopaila sunod semana sa labing bag-o nilang telepono nga maggamit na sa Windows Phone 7.

-o0o-

Ang Android ug iPhone karon ang nagdominar sa kalibotanong merkado sa telepono.  Ang Android maoy nagkontrolar sa 48% sa merkado ug ang Apple maoy nagkupot sa 19%.  Ang Nokia, nga mao untay nagdominar sa daghang katuigan, natagak sa ikatulong luna kay nabiyaan sa panahon ang karaan nilang Symbian operating system.  Nanghinaot hinuong Nokia nga makabawi sa ilang pakig-alyansa sa Microsoft.
Ang Apple maoy nipuli sa Nokia isip labing dakong tigbaligya og telepono sa kalibotan.  Kay sila man ang hingpit nga nagkontrolar sa paghimo ug pagpamaligya sa iPhone.  Lahi sa Google nga igo lang nipaggamit sa ilang Android nga way bayad sa Samsung, Motorola, LG, HTC ug ubang manufacturers.

-o0o-

Unsay kalainan sa mga telepono nga naggamit sa tulo ka OS, ang iOS, Android ug Windows?

• Ang iOS, nga maoy unang namugna, maoy labing paspas ug nindot og desinyo, salamat sa kakutihan nilang Jobs ug kaubanan, apan gisaway nga serado;
• Ang Android labihan kabukas, modawat og USB ug memory cards, apan gisaway nga nagkatag ang desinyo ug hilaw kon itandi sa iOS; samtang
• Ang Windows Phone 7, nga maoy labing bag-o ug wa pang kaggawas, gipasalig nga mas yano ug mas sayon nga gamiton kay sa iOS ug Android.

-o0o-

Ang alas sa iPhone 4S, gawas nga mas gamay ug mas paspas kay sa iPhone 4, mao ang Siri, built-in application nga motubag ug motuman sa bisan unsay imong isulti ug isugo sa telepono.  Ang alas sa Galaxy Nexus, salamat sa labing bag-ong OS nga gitawag og Ice Cream Sandwich (ICS), mao ang mas nindot nga desinyo, mas dakong screen ug mas bag-ong mga teknolohiya, sama sa face recognition nga makapaabli sa telepono pinaagi lang sa pahiyom.

Di barato ang manggawas nga mga telepono.  Busa kitang kasarangang mga konsumidor magpabiling maghupot sa atong karaan ug mas baratong mga telepono.  Apan sa kapulihay makaapil ta pagpili sa nagkasungi nga mga pilosopiya:  Ganahan ka ba og telepono nga imong kasultihan ug higugmaon apan maoy magbuot unsa ray imong mahimo?; o telepono nga imong maggamit pakigsulti sa ubang tawo ug motugot nimo bisan unsay buhaton o pakisayran?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 21, 2011

Barge ni Mike


Sa di pa motuo si Cebu City Mayor Mike Rama sa mga naghunghong niya sa dakong panginahanglan pagpalit og barge aron pagpangolekta og basura sa kadagatan ug kakargahan og mga trak sa bombero pagpawong sa mga sunog sa kabalayan daplin sa dagat, angay siyang pahibaw-on nga gikapoy na ang mga Sugbuanon sa pagpalabi sa mga paukyab kay sa batakang mga pangalagad.
Lisod sabton sa mga magbubuhis nganong way kuwarta pagsulbad sa lapad ug lawom nga baha matag bunok sa uwan apan may kuwarta alang sa beautification, habhab sa Charter Day, gym ug spa services, laag-laag sa ubang kanasuran ug karon pagpalit sa kadudahan-pa-kapuslan-ba-nga-barge.

-o0o-

Dunay mas barato ug mas malungtaron nga mga sulbad sa pagkaanod sa basura sa kadagatan:

• Una, undangon na pag-buldoser ang nagbuntaog nga basura sa Inayawan dumping site ngadto sa dagat, nga gihimo sa City Hall sud na sa daghang katuigan (sa ato pa, ang gobyerno maoy labing dako og amot sa basura nga nakahilo sa mga isda ug ubang katigayonan sa dagat); ug
• Ikaduha, mas epektibo ang higpit nga pagpatuman sa mga lagda nga nagsilot sa pataka nga paglabay sa basura labi na sa mga sapa ug dagat kay sa pag-awhag sa mga boluntaryo pagkuhit sa mga basura nga mas lisod nang makit-an sa ilawom sa kadagatan.

-o0o-

Sakto si Rama nga pangandaman sab ang mga sunog nga mahimong moigo sa kabalayan sa daplin sa dagat.  Apan di makiangayon nga mas pangandaman ang usa o duha ka sunog duol sa dagat kay sa mas daghang sunog sa yuta.  Mahimong mas luwas gikan sa sunog ang mga Sugbuanon kon mamalit og dugang firetrucks kay sa barge.
Mas gamay sab ang gasto kon ipadayon ni Rama ang pagpalapad sa kadalanan sa mga barangay nga naghuot ang kabalayan.  Kon wa nay luna sa dakbayan, bisan sa labing suok ug labing ngilit sa kabaybayonan, nga di maabot sa mga bombero, wa nay panginahanglan sa barge.

-o0o-

Mahimong may sukaranan ang kuwentada ni Rama nga mas dako ang gasto sa dakbayan kon mangabang lang og barge.  Apan angay siyang tambagan nga ang barge di mahimong batobatoan lang duol sa SRP, pauwanan ug painitan ug ipabira lang sa mga barangay tanod kon gamiton na.
Mas maayo tingaling apilon sab niya og kuwenta pilay gasto sa maintenance (ang kanunayng pag-ilis sa mga piyesa nga humok matay-an, tinuig nga pagpintal ug insurance coverage), sa abangan sa pantalan ug pasilonganan ug suholan sa mga tripulante.  Ang barge ni Rama way kalainan sa chopper ug mga ayroplano nga gusto untang paliton nilang kanhi mayor Tommy Osmena niadto:  Mahalon nga mga duwaan sa mga politiko nga wa pa hingpit makapanamilit sa ilang ka way buot.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 20, 2011

             Gasto sa pasingot



        Sakto si Barangay Kapitan George Rama sa Basak San Nicolas:  Kon gusto sa mga konsehal sa Dakbayan sa Sugbo nga mag-ehersisyo, apan di sila ganahan nga mokuot sa ilang bolsa kay ang mga magbubuhis maoy pagastuhon, ang dakong kuwarta nga gigahin alang sa pribadong gym mas maayong ipalit og kahimanan sa gym sa Cebu City Sports Center (CCSC).
        Sa ingon, ang mapalit nga kahimanan kapahimuslan sa ubang mga Sugbuanon nga moadto sa CCSC kay di man mahitabo nga magtungkawo ang mga konsehal sa tibuok adlaw ug gabii.  Mapakita pa gyod nila sa katawhan, bisan salida lang, nga niunong sila sa kasarangang mga Sugbuanon bisan sa natad sa ehersisyo.

-o0o-

        Pila ra man sa mga konsehal sa dakbayan ang mag-gym?  Kasagaran nila wa igdungog nga ganahang mag-ehersisyo ug magpasingot.  Mokalit ba lang sila kakugihan karon nga libre nang makagamit sa tanang kahimanan sa gym?  Di ba kaha nga mausik lang ang kuwarta sa mga Sugbuanon alang sa ilang pagdahom?
        Duha ka konsehal ang akong nahibaw-an nga hapit matag adlaw nga mag-ehersisyo—silang Edgardo Labella sa amihanang distrito ug Margot Osmena sa habagatang distrito:  Apan si Labella niduyog sa mga mangadlawon pagdagan sa CCSC, ambot may panahon pa bang moadto sa gym; ug si Osmena dugay nang suki sa laing pribadong gym, ambot ganahan pa bang moadto sa mas layo nga gym.

-o0o-

        Kinsa man ang nagluto sa transaksiyon?  Account executive ba sa gym o usa sa mga konsehal?  Kinsa may maka-komisyon sa kontrata, kon duna man?  Gihatagan ba ang ubang pribadong gym og samang kahigayonan pagtanyag sab sa ilang packages?  Lisod man tingaling kumbinsihon ang mga magbubuhis nga eksklusibo nga supplier ang kinaham nga gym sa mga konsehal.
        Ambot nganong way nakahunghong ni Konsehal Joey Daluz nga ang iyang pangugat pagdupa sa transaksiyon nasukwahi sa kayano ug kamakitawhanon sa nitaliwan niyang inahan.  Mas kuwestiyonable ang transaksiyon tungod sa ilang pagbalibad ni Mayor Mike Rama nga way igong kuwarta ang dakbayan pagtarung sa drainage system.

-o0o-

        Apil sa naigo sa makiangayong panaway ni Kapitan George Rama mao ang iyang ig-agaw nga mayor.  Kay inay bawion ang nahauna niyang mga transaksiyon sa laktod nga pagpangompra og Christmas decors ug makapabusdik sa kaon ug inom sa niaging Charter Day celebration, giaprobahan ni Mayor Rama ang laing nangalisbo nga gasto.
        Hinaot nga bakwion nilang Rama ug sa Cebu City Council ang binuang nga transaksiyon sa di pa moulbo ang kaspa sa mga Sugbuanon:  Nga gisigehan nila og balibad nga way igong pundo pagsulbad sa baha, dagkong libaong ug kahagip-ot sa kadalanan ug kayamukat sa sistema sa trapiko, apan gipaibog sa pagwaldas sa kuwarta alang sa beautification, paglaag-laag sa ubang kanasuran ug bisan sa pag-ehersisyo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 19, 2011

Pagpili sa paglingiw


Nakapuyo ko sud sa daghang katuigan sa Pier Uno, Pasil ug Kamagayan sa Dakbayan sa Sugbo.  Nga pulos nagpunsisok ang mga molupyo.  Tungod sa kasikit sa kabalayan, way sekreto nga matago og dugay gikan sa mga silingan.  Maong hapit tanan nahibawo kinsay magtiayon nga nag-away, kinsay bana nga hingulata og asawa, kinsay bana nga daog sa asawa, kinsay adik, kinsay durugista, kinsay palahubog ug kinsay kabit ni kinsa.
Kay naghibaw-anay na man, wa nay magtagad pagtago sa ilang away.  Way pugnganay sa kalanog sa mga sigaak ug balikas.  Kasagaran sa karambola sa magtiayon ug ubang sakop sa pamilya niawas sa dan.  Gawasnong niabiba ang mga silingan.  Apan nagbantay nga way mahinaykan.

-o0o-

Taliwa sa kaalingugngog nga maoy namat-an sa kadlawon ug nakatulgan sa tungang gabii, di nako makalimtan ang kabantok sa pagdapat sa mga kumo ngadto sa apapangig ug ubang bahin sa lawas, kasagaran gikan sa bana ngadto sa asawa, nga pasiunhan og saba nga lalis ug sundan sa pinugngan nga danguyngoy sa mga biktima.
Inigka hayag na, mabantang nako ang panagway sa mga asawa nga namurot, namuwa ug nanglagom.  Balik sa ilang naandan nga mga gimbuhaton, gustong mahikalimot sa karambola sa niaging gabii.  Apan determinado sang nangandam sa dakong kahigayonan nga makulatahan na sab sa sunod nga pagkahubog sa bana o sa sunod nga lalis nilang magtiayon.

-o0o-

Kausa, nalabyan nako among silingang magtiayon sa Pasil nga naglayog sa dan.  Ang asawa nisuway pagpangawras apan napiog sa mas dakong braso sa bana.  Nga, bisan nabantang namong tanan, wa managana pagmakmak sa dagway sa asawa.  Nilingiw ko apan nabati gihapon ang sunudsunod nga mga kumo nga nakapahilom sa biktima.
Way bisan usa sa nga nanginlabot sa lalis, ni nipugong sa pagsugod na sa kulata.  Apan dihang nipunit nang bana og bangkito aron ihapos na unta sa nalup-og nang asawa, ang labing dakog lawas namong silingan nibaraw ug, dihang wa paminawa, nihapos sa mas dako niyang kumo nga nakapahay-ad sa morag giyawaan nang bana.

-o0o-

Karon nia na ko magpuyo sa usa ka subdivision.  Nga mas daghang bakanteng luna kay sa kabalayan.  Pulos may koral, ang pipila gani mas habog pa kay sa ilang atop.  Wa na koy kasayuran unsay nahitabo sa sud sa ubang mga pinuy-anan.  Ug wa nay bisan usang nagsusi.
Way nakahibawo unsay nisantop sa hunahuna ni Emmanuel Ponce nga nakaaghat niya pagpatay sa iyang asawa, mga anak ug katabang.  Apan mahimong may mga timaan na nga wa lang tagda--ambot tungod ba sa kahadlok nga mahibaw-an sa kadaghanan o sa pagpili sa mga silingan sa paglingiw.  Di kakabos sa materyal nga kabtangan ang hinungdan sa trahedya.  Kon dili kakabos sa pagpakabana.  Maong kabahin nato namatay uban sa mga biktima.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 15, 2011

Tampi sa Mahiga


Nawanaw, Subangdaku, Mandaue City--Usa ni sa labing grabeng gibahaan sa suba sa Mahiga atol sa kusog nga bunok sa uwan sa tungang gabii niadtong niaging Biyernes, pila ka adlaw sa wa pa ang bagyong Ramon.  Makaabot ka dinhi pinaagi sa pagsud sa gamayng dan sa di pa ang taytayan nga maoy utlanan sa Kasambagan sa Dakbayan sa Sugbo ug sa Subangdaku sa Dakbayan sa Mandaue.
Lapas sa tawo ang giladmon sa baha nga nilungtad og upat ka oras.  Nagsugod paghubas ang tubig sa alas-4 na sa kadlawon sa Sabado.  Wa na hinuon mabag-ohi ang mga molupyo dinhi.  Napasagdan ang ilang kahimtang sa daghan nang katuigan.  Apan mao toy labing dakong baha nga nihasol nila.

-o0o-

Gikuyogan ko sa mga molupyo pagsubay sa suba sa Mahiga, nga maoy nag-uwang sa Subangdaku, ang labing dakong barangay sa Mandaue, ug sa mga barangay sa Kasambagan ug Mabolo sa Dakbayan sa Sugbo.  Gipakita ko nila nga, sukwahi sa pasangil sa mga politiko, di ang kabalayan sa daplin sa sapa ang hinungdan sa pagbaha.
Tuod man, akong nabantang nga usa sa nakatampo sa pag-awas sa sapa matag bunok sa uwan mao ang kamabaw sa pipila ka bahin sa Mahiga, nga natungod sa sunod nga mga sitio sa Riverside, Sapa-Sapa, Ihawan ug Mahayag.  Ang nakamabaw sa sapa di ang basura gikan sa mga molupyo kon dili ang abundang bas ug graba nga naanod sa baha gikan sa bukirang mga barangay.

-o0o-

Labing unang mga molupyo dinhi niingon nga niabot og napu ka metro ang giladmon sa sapa sa ila pang kabatan-on.  Karon, taga tuhod na lang.  Ang orihinal nga riprap pagpanalipod sa ilang kabalayan gikan sa baha nga gitukod ni anhing mayor Boy Cortes, amahan ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes, natabonan na sa naanod nga bas ug graba.
Kataposan nga nipalawom sa sapa pinaagi sa buldoser mao ang mga kanhi kapitan sa Kasambagan nga silang Ian Colina ug Angelo Pepito.  Karong bag-o, wa nay nagtagad.  Maong nimabaw na pag-ayong sapa.

-o0o-

Si Barangay Kapitan Ernie Manatad sa Subangdaku nibanabana nga labing menos P100 milyones ang gastuhon sa pagpalawom sa sapa hangtod na sa baba paingon sa dagat sa Sitio Mahayag.  Pasiunhan ni panlimpiyo karong tuiga ug masugdan na ang dredging sunod tuig.
Masaligon si Manatad nga makumbinser ang gatosan ka pamilya sa duha ka tampi sa sapa sa pagbalhin sa mas luwas nga mga dapit.  Apan niangkon siya nga mas dakong suliran ang paghawan sa dagkong buildings, nga nikawat og luna ug ang uban nitabon gyod gani sa Mahiga, nga gipanag-iya sa dagkong negosyante sa Sugbo ug Mandaue.  Kay pulos titulado ang mga istruktura.  Mahimong kuwestiyunon ang legalidad sa mga titulo.  Apan pila ka tuig ang kumbate sa korte una hingpit nga mahawan ang sapa?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 13, 2011

Simang, tidlom, sutoy


Human sa pagbunok sa uwan ug panagsang paghuros sa hangin sa tibuok Martes ug sa pasidaan ni Pagasa Mactan Director Oscar Tabada nga mosamot pa gyod ang kangil-ad sa panahon samtang nagkaduol ang bagyong Ramon, gikuyawan pag-ayo ang mga molupyo sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan sa nag-ung-ong nga katalagman.  Wa makaiban sa ilang kabalaka ang gitakdang pag-abot ni Ramon sa Sugbo sa sayong gabii sa Miyerkules o sa sayong kadlawon sa Huwebes.
Mao nga bisan nihayag ang palibot ug nihinay ang uwan pagmata nila sa Miyerkules sa buntag, wa mahimutang ang katawhan.  Ang kasibaw sa mga pangutana may klase bang mga tinun-an nalabwan lang sa kasubsob sa mga pakisayod hain na mahimutang ang bagyo.

-o0o-

Naputos sa mga pagsaway ang pribadong mga eskuylahan nga, sama sa naandan, nagduda sa forecast sa Pagasa ug naneguro una nga kusog gyong uwan ug hangin una suspensoha ang ilang klase.  Puwerteng bagulbol sa mga ginikanan ug mga tinun-an nga nahinayak na pagpasinguwan ug uwahi nang napahibawo sa pagkasuspenso sa klase.
Masabot hinuon ang panagana sa mga eskuylahan.  Dunay major exams karong semanaha.  Kon mauswag sa laing adlaw mainat sab ang kalendaryo sa semestral break.  Gawas pa, sama sa kinabag-an sa mga molupyo Sugbo ug ubang bahin sa nasud, kadaghan na sila napaso sa nangaging forecasts sa Pagasa.

-o0o-

Dihang nisamot paghayag ang palibot ug hingpit nang nihunong ang uwan, nipatigbabaw gihapon ang kabalaka nga kasamtangan lang ang kakalma sa di pa ang bangis nga bagyo.  Wa kapuypoy sa kahadlok ang bag-ong pasidaan nga mahimong mas sayo nga moabot si Ramon--inay alas-5 sa hapon ngadto sa alas-7 sa gabii, sa alas-2 ngadto sa alas-4 na sa hapon.
Ang ulohang buhatan sa Pagasa maoy labing una nga nakahatag og katin-awan:  Nitugpa nang bagyo sa Southern Leyte sa alas-7 sa buntag; nilabay na sa isla sa Camotes sa amihanang Sugbo sa alas-8 sa buntag; ug nagpaingon na sa Panay.

-o0o-

Si Direktor Tabada, sama sa naandan, ang nihatag sa mas klarong katin-awan:  Nisimang, nitidlom ug nisutoy si Ramon mao nga mas sayong niabot ug wa kaigo sa bisan asang bahin sa mainland ug mga isla sa Sugbo.  Nawagtang sang uwan kay napusgay ang bawon nga baga ug lapad nga dag-om sa pagtugpa sa bagyo sa Southern Leyte.
Nakaginhawa og luag ang tanan.  Ang dakong tentasyon pagbugal-bugal nga nasipyat na sang Pagasa nabaraw hinuon sa kamatuoran nga nasayop sab ang forecasts sa langyawng mga ahensiya.  Nga nakapahinumdom sa tanang hingtungdan nga ang labing maayong forecasts banabana lang.  Ug nga angayng magbantay di lang ang mga puntiryahon sa bagyo kon dili ang tanang mga dapit nga, bisan way public storm warning signals, maabtan sa lapad nga langyab sa hangin ug uwan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 12, 2011

Asa ang Hinatuan?


Sa Severe Weather Bulletin No. 5 sa Pagasa, gipaubos na sa Public Storm Warning Signal No. 1 ang amihanang Sugbo.  Ang bulletin sinuwat sa ulohang buhatan sa Pagasa ug igo lang gibasa sa forecasters sa Mactan.  Kinsa wa magtagad pagtumbok asang dapita sa amihanan--gikan sa Consolacion ngadto sa Daanbantayan--ang maigo sa bagyong Ramon.
Di kinahanglan nga magpabarug og bag-ong radar ni magpalupad og laing satellite silang Direktor Oscar Tabada ug kaubanan.  Ang bugtong gikinahanglan mao ang pagsubay sa gitakdang ruta sa bagyo ug paghingan sa tanang kalungsoran, dakbayan ug lalawigan nga maagian.  Di sila kinahanglan nga mosungasong sa amihanan.  Kon dili ang paghingan sa mga natungod sa coordinates sa ilang mapa.

-o0o-

Usa sa batakang lagda sa paghimo sa kasayuran nga mas masabot, mas makadani ug mas makahuloganon sa katawhan mao ang gitawag nga "localization:"  Ang pag-una sa bahin sa kasayuran nga mas duol ug mas dako og epekto sa lokal nga mga molupyo.  Ang taga Sugbo, pananglitan, mas madani sa bagyo nga moigo sa Metro Cebu kay sa bagyo sa Fukushima, Japan.
Maong, pasayloa, di gyod ko kasabot nganong ang forecasters sa Pagasa Mactan mouna pagpahibawo nato unsay kahimtang sa panahon sa Metro Manila kay sa atong kaugalingong nataran.  Nga di man unta kinahanglang maghimo og ilang kaugalingong forecast, kon dili igo lang mokuot sa linya mahitungod sa Sugbo nga gilubong sa ubos.

-o0o-

Mas matultolan sa mga Sugbuanon ang nahimutangan sa bagyong Ramon kon, inay moingnon ang Pagasa nga nahimutang sa 245 kilometros sa silangan sa Hinatuan, Surigao del Sur, pahibaw-an ta nila nga ang bagyo nahimutang sa 500 kilometros sa habagatan silangang bahin sa Metro Cebu.
Mas makatabang sab sa mga Sugbuanon kon, inay ingnan nga si Ramon mahimutang sa amihanang Sugbo sa Miyerkules sa gabii o sa Huwebes sa buntag, pahibaw-on ta sa Pagasa kon ang Dakbayan sa Bogo o lungsod sa  Tabogon ba ang labing mapadul-an sa bagyo.

-o0o-

Di kinahanglan nga modeklarar ang Pagasa Mactan og kagawasan gikan sa ilang ulohang buhatan.  Kinahanglan lang nga ang lokal nga forecasters maghupot og sentido kumon, inay nga magpaka aron ingnon nga mga robot nga way igong kabuot sa pagbasa sa forecast nga sinuwat sa taga Manila.
Si Tabada takos nga motudlo sa iyang mga sakop unsaon paghubad ang opisyal nga forecast sa pinulongan ug mga detalye nga masabtan natong kasarangang mga molupyo.  Kon hangtod karon nahadlok sila nga ang pagpatin-aw sa sinuwat nga forecast, o pagsukwahi ini kon may mas bag-ong kalamboan sa kausaban sa dagan sa bagyo, angay nga patakdan sila ni Tabada sa iyang kaisog pagbarug alang sa kaayuhan sa kinabag-an, inay pagpagapos sa binuang nga mga lagda sa ilang ulohan nga buhatan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 11, 2011

Kugihan nga forecast


Nipasidaan si Pagasa Mactan Director Oscar Tabada nga mahimong maigo ang Sugbo sa bagyong Ramon, ang kanhi low pressure area nga namugna sa silangang Mindanao.  Nipasabot si Tabada nga kasagaran sa bagyo nga magsugod sa silangang Mindanao moigo gyod sa Sugbo.
Mas tin-aw ang pasidaan ni Tabada.  Kay sa forecast sa ilang ulohang buhatan sa Pagasa.  Sama sa naandan.  Sa kasarangang kawani pa sa Pagasa duha ka dekada na ang nilabay, si Tabada nirisgo sa iyang trabaho, nisukwahi sa forecast sa Pagasa nga Samar ang puntirya ug nipasidaan nga nituyok ang bagyo ug maigo ang Sugbo sa Ruping.

-o0o-

Nagusbat ang Sugbo.  Apan nakalikay sa mas dakong kadaot, salamat sa pasidaan ni Tabada.  Wa matangtang si Tabada sa trabaho, gani karon usa na sa dakong haligi sa Pagasa.  Apan nagpabilin ang bisyo sa iyang buhatan pagluwat og lutaw nga forecasts nga kasagaran sila ray makasabot.
Kadudahan pa gani kon makasabot ba ang tanang forecasters.  Kay may mga kawani sa Pagasa nga igo lang mobasa ug di takos nga makapasabot sa ilang gibasa.  Igo lang magsumay-sumay sa isuwat sa ilang ulohang buhatan:  Ang kahimtang sa panahon sa Metro Manila maoy kanunayng unahon bisan kon nia sila magsibya sa Sugbo ug Kabisay-an.

-o0o-

Basaha ra gud ning Bulletin No. 1 sa Pagasa sa bagyong Ramon:  Nakit-an si Ramon sa 600 kilometros silangan habagatan silangan sa Hinatuan, Surigao del Sur, sa coordinates nga 7.6*N, 132.2*E, naghagiyos sa gikusgong 55 kiometros matag takna duol sa tungatunga ug nag-irog paingon sa kasadpan sa gikusgong 15 kilometros matag takna.

Karong Martes sa buntag, si Ramon gibanabana nga mahimutang 300 kilometros silangan sa Hinatuan, Surigao del Sur; sa Miyerkules sa buntag, sa 60 kilometros silangan habagatang silangan sa Surigao City ug sa Huwebes sa buntag, duol sa Iloilo City.   

-o0o-

Palihug itandi ning mas detalyado nga forecast sa pribadong weather monitoring agency dinhi sa ato, ang Typhoon2000ph:  Si Ramon nakit-an 881 kilometros habagatan silangan sa Sugbo; 868 kilometros silangan habagatang silangan sa Tagbilaran City; 841 kilometros habagatang silangan sa Ormoc City; 697 kilometros habagatang silangan sa Surigao City; ug 668 kilometros silangan habagatang silangan sa Butuan City.
Si Ramon nagpaingon sa Surigao ug Leyte.  Kinahanglan nga mangandam ang mga molupyo sa amihanang Mindanao, Kabisay-an ug habagatang Bicol.  Ang Sugbo gitakdang maigo ni Ramon unya sa alas-6 hangtod sa alas-8 sa Miyerkules sa gabii.  Sa di pang Sugbo, maigo ni Ramon ang Surigao City sa alas-5 hangtod sa alas-8 sa Miyerkules sa buntag.  Human sa Sugbo, si Ramon moigo sa Bacolod ug Iloilo sa alas-12 hangtod sa alas-3 sa kadlawon sa Huwebes.
Way espesyal nga satellites ang Typhoon2000ph.  Mas kugihan lang kay sa Pagasa:  Gibutangan og mga ngan sa mga dapit ang coordinates sa nahimutangan ug direksiyon sa bagyo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 10, 2011

Gubat sa telepono


Usa nako ka amigo nipalit og bag-ong telepono.  Kay ang iyang karaan init na kaayo sa iyang dunggan kon maabtan og singko minutos ang ilang istorya sa nanawag niya o sa iyang gitawgan.  Giingnan siya sa tig-ayo nga angay gyong mag-ilis og telepono matag tulo ka tuig.
Kay Nokia man ang iyang gipalit, naproblema siya unsaon pagbalhin ang iyang contacts ug tinipigan nga text messages gikan sa karaan ngadto sa bag-ong telepono.  Gitambagan siya nga ibalhin ang iyang contacts sa iyang SIM card aron nga mada kon ibutang na sa bag-o.  Apan 250 ra ka contacts ang masud sa SIM.  Haskang hasola kon kapila magbalilk-balik sa SIM gikan ug padung sa karaan ug bag-o niyang telepono.

-o0o-

Wa lang tuyoa nga human namog kita, may gamay kong panahon pagpakita sa akong telepono sa service center.  Kay dugay nang di motingog ang active speaker ug daghan nang dinaliang tawag ug text messages nga wa matubag kay wa nay tingog ang akong telepono.
Giingnan ko sa mga kawani nga suwayan nilag re-program ang telepono aron pagtino software o hardware bay problema.  Gipasidan-an ko nila nga mapapas ang tanang contacts ug files.  Android ang telepono busa nisalig kong ang contacts ug files makuha ra pagbalik gikan sa akong Google accounts.

-o0o-

Human sa duha ka oras, giingnan ko nilang hardware gyoy problema.  Mag-order pa sila ug mo-text lang kon moabot nang piyesa.  Samtang nagsakay sa taxi, gitaod pagbalik ang SIM ug SD card.
Wa na tuoy bisan usa ka contact, text message, ni letrato ug video file nga nahibilin.  Nitawag ko sa DYAB sa numero nga nahinumdoman.  Nakalusot ko.  Nakaginhawa og luag nga wa diay magguba ang telepono.

-o0o-

Pag-abot sa bay, ako dayong gipaandar ang wifi ug gikonektar ang telepono sa akong Gmail account.  Igo lang kong nakapangabli sa mga bintana, nasud nang tanang contacts, text messages ug emails.  Ug nabalik nang mga letrato gikan sa Picasaweb ug tanang entries sa Google calendar.
Ang akong telepono wa na ipamaligya sa Samsung.  Duna nay bag-ong gipagawas.  Apan tungod sa Android nga operating system, mahimong i-ugrade sa labing bag-ong bersiyon ug di mabiya sa bag-ong applications.  Kaha ray karaan.  Nga way active speaker.

-o0o-

Usa ni sa hinungdan nganong ang Nokia, nga sa daghang katuigan nagdominar sa kalibotanong merkado sa mobile phones, naapsan sa mas linghod nga mga kompaniya.  Ang Symbian OS sa Nokia, sama sa Blackberry OS sa RIM, di nang kapadagan sa kaliboan ka applications nga gisayun-sayon lang sa iOS sa Apple ug Android sa Google.
Hapit na mogawas ang labing bag-ong bersiyon sa Nexus, nga maggamit sa Ice Cream Sandwich (ICS), angga sa Android 4.0.  Wa koy planong magbag-o og telepono.  Nagplano hinuong kumbinsihon ang akong amigo pagbaligya sa iyang Nokia ug pagpalit og mas baratong Android.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com