Arangkada of Leo Lastimosa for September 9, 2010

        Pagpuo sa lamok

    Tungod sa kapakyas sa mga kemikal pagsumpo sa dengue sa kapin na sa 100 ka nasud sa kalibotan nga natakboyan, napugos ang mga siyentipiko pagpangita og laing mga paagi.  Pipila nila nangangkon nga malampuson ang mga pagsuway sa mga laboratoryo sa mosunod nga mga paagi pagpitol sa katakos sa mga lamok pagpakatap sa makamatay nga sakit:

• Ang Malaysia mobuhi na sugod sunod buwan sa lalaking mga lamok nga giusab aron nga ang ilang mga anak dali rang mamatay;
• Ang Australia nakamugna og kagaw nga makalaslas og katunga sa kinabuhi sa mga lamok aron nga di nang kasanay ni makapakatap sa dengue; ug
• Ang Britanya niusab sa mga lamok nga motangtang sa mga pako sa babaye nilang mga anak.

-o0o-

    Nilang tanan, ang Malaysia maoy labing abante.  Paluparon na sunod buwan ang 3,000 ka lalaking Aedes aegypti sa duha ka estado sa Malaysia.  Ang field trial mosunod sa mga pagtuon sukad pa sa 2006.  Gidasig ang katawhan pagpahibawo dayon sa kagamhanan unsay epekto sa eksperimento sa ilang palibot.
    Apan ang environmentalists nipasidaan nga ang eksperimento gawas nga mapakyas pagbadlong sa dengue makadaot pa gyod sa kinaiyahan.  Matod nila ang mga lamok may katakos pagpahaom sa bisan unsang kausaban sa ilang palibot ug busa mahimong molahutay sila ug padayong mopasakit ug mopatay sa ilang mga biktima nga, segun sa World Health Organization (WHO), niabot na og 50 milyones.

-o0o-

    Sa ilang bahin, mga eksperto sa Australia nanghinaot nga ang kagaw nga "Wolbachia," bisan sa gawas na sa laboratoryo, takos nga makapuo sa dagkong babayeng mga lamok nga maoy may katakos pagpakatap sa dengue.  Researchers sa University of Queensland sa Brisbane nigamit sa strain sa Wolbachia nga makaiban og katunga sa kinabuhi sa ilang host.
    Laing alas sa Wolbachia:  Ang matakdan nga lalaking mga lamok makapaanak lang sa mapatakdan sab nga babayeng mga lamok.  Ang babayeng mga lamok nagkinahanglan og usa ngadto sa tulo ka semana sa di pa makapasa sa kagaw sa dengue ngadto sa ilang biktima.  Pinaagi sa Wolbachia, mamatay na sila sa di pa makapanakod.  Nabalaka hinuon ang mga eksperto nga maalkontrahan sa mga lamok ang Wolbachia pinaagi sa pagpamubo sa incubation period sa dengue.

-o0o-

    Ang Oxford University sa Britanya nitaho og mas talagsaong eksperimento.  Malampuson nilang nabutangan og dominant lethal gene ang mga lamok nga mopamubo sa mga pako sa babaye nilang mga anak.  Kon di nang kalupad ang babayeng mga lamok, di nang kakatap ang kagaw sa dengue, nga sila ray takos nga makada, ngadto sa katawhan.

Laing epekto sa kapakyas sa babayeng mga lamok paglupad:  Mapuo nang mga lamok.  Kay ang panguyabay ug upahay sa mga lamok mag-agad sa awit ug kayab sa ilang mga pako.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com